Λαογραφική Συλλογή Νικολάου Απ. Μαρδάνη: Η Κατοικία στα Ορεινά

Η Κατοικία στα ορεινά

Τα σπίτια στα ορεινά ήτανε δίπατα και χτισμένα τα περισσότερα με πέτρα, ξύλο ή και με πωρόλιθο. Η στέγη ήτανε φτιαγμένη από πλάκες πέτρας και είχε μεγάλη κλίση για τα χιόνια και τις βροχές και προεξείχε πολύ πάνω από τις προσόψεις. Το πάνω πάτωμα (1ος όροφος) το ανώι και το κάτω (ισόγειο) το κατώι. Το ανώι είχε 2 ή 3 δωμάτια και προοριζόταν για τη διαμονή της μεγάλης συνήθως αγροτικής οικογένειας ή για φιλοξενία για κάποιους επισκέπτες. Δύο μεγάλα δωμάτια κι ανάμεσα τους ένα μικρό. Το ένα από τα τα 2 μεγάλα ήταν το σαλόνι του σπιτιού με σανιδένιο πάτωμα. Το μικρό ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας άλλαξε χρήση. Το άλλο δωμάτιο ήταν το πρόχειρο αλλά το πιο σημαντικό. Από εκεί ήταν και η κύρια είσοδος στο σπίτι. Όλη η λάτρα(δηλ. το πλύσιμο) του σπιτιού γινόταν στο πρόχειρο δωμάτιο. Επίσης εδώ υπήρχε το τζάκι το πιο πολύτιμο μέρος ίσως σε μια αγροτική κατοικία. Μόνιμη παρουσία στο τζάκι η πυροστιά ένας τριγωνικός μεταλλικός τρίποδας. Αποτελούσε το βασικό εργαλείο της νοικοκυράς, γιατί πάν σ'αυτό έβαζε κάθε κουζινικό σκεύος π.χ. τηγάνι, τέντζερη, ταψί κ.α. για να ετοιμάσει το φαγητό. Με τα βοηθητικά εργαλεία εκεί κι η μάσια για να ανακατεύουν τα κάρβουνα κι η τσιμπίδα για να τα πιάνουν όταν σκόρπαγαν. Ο χώρος στο γείσωμα του τζακιού ήταν πολύ χρήσιμος για τη νοικοκυρά που τον αξιοποιούσε με τον καλύτερο τρόπο. Εκεί πάνω τοποθετούσε πράγματα αμέσου χρήσεως. Μια σειρά από πήλινα βάζα στα οποία έβαζε το αλάτι, τη ρίγανη, το αλεύρι για το τηγάνισμα, το τσάι του βουνού ή τη φασκομηλιά κι ότι άλλο την εξυπηρετούσε. Δεξιά κι αριστερά υπήρχαν πολλά ξύλινα ράφια για τα χαλκώματα και τα τσουκάλια. Επίσης πολλά καρφιά στους τοίχους όπου κρέμαγε πολλές πάνινες σακούλες με τρόφιμα όπως τραχανά, χυλοπίτες, μπλουγούρι ή πλιγούρι, σταφίδες και άλλα. Πάνω ψηλά, κρεμασμένα στα δοκάρια της σκεπής μια πλατιά τάβλα μήκους 2 μέτρων που πάνω εκεί έβαλαν όλα τα καρβέλια μετά από το ξεφούρνισμα και τα σκέπαζαν με ένα στενόμακρο πανί. Σε ένα άνοιγμα στον τοίχο που είχε μετατραπεί σε ντουλάπι με εσωτερικά ράφια τοποθετούσαν όλα τα πιατικά, τα μαχαιροπίρουνα, τα κουτάλια, τις κούπες και τα ποτήρια. Σε άλλο εδικά διαμορφωμένο χώρο υπήρχε θέση για το βαρελάκι με το πόσιμο νερό από όπου το κουβάλαγαν από κάποια βρύση του χωριού. Σε μια άκρη του δαπέδου υπήρχε μια μεγάλη στάμνα με το νερό της λάτρας και στη σειρά μικρότερες στάμνες, κιούπια, διαφορετικού μεγέθους για τη γλίνα, τη ντομάτα και το πετιμέζι. Στον τοίχο κρεμασμένος κι ο σοφράς ή τάβλα, ένα χαμηλό τραπέζι στρογγυλό ή τετράγωνο ύψους 20 εκατοστών. Την ώρα του φαγητού το ξεκρέμαγαν και κάθονταν όλοι τριγύρω σε σκαμνάκια. Η σάλα του σπιτιού δεν πολυπατιότανε. Προοριζόταν για τους μουσαφίρηδες. Οι πλούσιες οικογένειες είχαν σιδερένια κρεβάτια ενώ οι φτωχοί είχαν ξύλινες σανίδες για να μπαίνει πάνω στο στρώμα, συνήθως από άχυρο. Σε αυτό το δωμάτιο και πάνω ψηλά υπήρχε το εικονοστάσι με τις εικόνες και τα στέφανα των νοικοκυραίων. Πιο πέρα ο μεγάλος γιούκος με όλα τα στρωσίδια καλοδιπλωμένα και τοποθετημένα προσεκτικά το ένα πάνω στο άλλο. Βελέντζες, μπατανίες και άλλα, ακόμη και το πάπλωμα για τους επισκέπτες όλα σκεπασμένα με μια μεγάλη φανταχτερή μπατανία. Ντουλάπα με τη σημερινή μορφή δεν υπήρχε. Τα ρούχα της οικογένειας βρισκόταν σε ένα παραπέτασμα κρυμμένα σε μια μπατανία και αυτά. Σε ένα μπαούλο ή σεντούκι κλειδώνονταν αντικείμενα κάποιας αξίας. Ένα μεγάλο τραπέζι στο μέσο του δωματίου σκεπασμένο με ένα κεντημένο τραπεζομάντιλο και γύρω-γύρω καρέκλες. Κυρίαρχη θέση πάνω στο τραπέζι ή στον τοίχο κρεμασμένη, είχε η λάμπα πετρελαίου που άναβε στη κυριολεξία με το σταγονόμετρο καθώς το πετρέλαιο ήταν πολύ ακριβό για τα δεδομένα της εποχής. Στην πρόσοψη του σπιτιού υπήρχε η βεράντα που αποτελούσε και την είσοδο στο ανώι. Στο κατώι η οικογένεια χρησιμοποιούσε ένα μικρό τμήμα του. Εκεί στον τοίχο υπήρχαν κρεμασμένες πλεξούδες με τα κρεμμύδια και τα σκόρδα. Επίσης το βαρέλι με το κρασί και διάφορα άλλα πρώτης ανάγκης προϊόντα. Κάπου στην αυλή κατασκεύαζαν ένα καλυβάκι ώστε να είναι στεγασμένα τα ζώα τους, διάφορες τροφές π.χ. άχυρο, τριφύλλι κ.α. Στην αυλή αποθηκεύονταν σε ντάνες τα ξύλα και τα κλαδιά για τις ανάγκες του σπιτιού. Σε κάποιο σημείο υπήρχε ο φούρνος απαραίτητος για κάθε σπίτι, γιατί εκείνη την εποχή δεν υπήρχε έτοιμο ψωμί, ούτε επαγγελματίας φούρναρης. Μεγάλο μειονέκτημα βέβαια αποτελούσε το γεγονός ότι στο εσωτερικό χώρο του σπιτιού δεν υπήρχε τουαλέτα και αναγκαστικά έπρεπε να βρεθεί χώρος κάπου στην αυλή.