Λαογραφική Συλλογή Νικολάου Απ. Μαρδάνη: Τσαγκάρης

Ο Τσαγκάρης

Το παραδοσιακό επάγγελμα του τσαγκάρη, τουλάχιστον στην παλιά του μορφή, καθημερινά όλο και χάνεται. Βασικοί λόγοι που συνετέλεσαν προς εξαφάνιση του παραδοσιακού τσαγκάρη είναι η γρήγορη βιομηχανοποιημένη κατασκευή τους που κατασκεύαζαν τεράστιες ποικιλίες παπουτσιών για κάθε ηλικία. Ρίχνοντας μια ματιά στις περασμένες δεκαετίες, τότε που υπήρχαν περισσότεροι τσαγκάρηδες έρχονται στο μυαλό μας εικόνες ανθρώπων βιοπαλαιστών, που σκυμμένοι πάνω σε έναν πάγκο γεμάτο εργαλεία και με μια ποδιά να κρέμεται από το λαιμό με ένα κορδόνι και με χέρια πάντα απασχολημένα, επιδιόρθωναν παπούτσια. Αυτός ήταν ο τσαγκάρης ή μπαλωματής, ο τεχνίτης δηλαδή που επιδιορθώνει τα χαλασμένα μας παπούτσια. Παλαιά κάποιοι τσαγκάρηδες γύριζαν στις γειτονιές και μάζευαν παπούτσια για να τα επισκευάσουν. Αυτούς κυρίως ο λαός τους αποκαλούσε μπαλωματήδες. Το τσαγκαράδικο είχε στο κέντρο του έναν πάγκο με τα σύνεργα του. Ο πάγκος ήταν ένα ξύλινο μικρό τραπεζάκι το οποίο ήταν χωρισμένο στις τέσσερις γωνίες με ξύλινο κορδόνι και σχημάτιζε τέσσερα τρίγωνα. Στα τρίγωνα αυτά ο τσαγκάρης είχε παπουτσόκαρφα διαφορετικών μεγεθών για τα παπούτσια. Γύρω γύρω από τον πάγκο κρέμονταν δερμάτινες θήκες όπου μέσα υπήρχαν εργαλεία. Πάνω στον πάγκο είχε τα σφυριά και τα σφυράκια, λίμες, βελόνες, σουβλιά, φαλτσέτες, τανάλιες μονταρίσματος και για τις πρόκες, ράσπες, κατσαμπρόκο, διάφορα σουβλιά (σπαθάτα και πατωτικά τα οποία είναι εργαλεία με οξύ άκρο, που με αυτά ο τσαγκάρης ανοίγει τρύπες στα δέρματα, σακοράφες, καλαπόδια, μεζούρα, ξυλόπροκες και άλλα. Επίσης στους τοίχους του τσαγκάρικου κρέμονταν τα ζευγάρια με τα καλαπόδια σε διαφορετικά νούμερα για να ανοίγει ο τσαγκάρης τα παπούτσια τα οποία ήταν στενά ή τα χρησιμοποιούσε για καλούπια, όταν κατασκεύαζε ένα ζευγάρι παπούτσια καινούργια. Σε ένα άλλο πάγκο υπήρχαν οι κόλλες, ο σπάγκος, το κερί για να κερώσουν το σπάγκο και λίγο πιο εκεί η ποδοκίνητη μηχανή του ραψίματος για να ράβουν γρήγορα τα παπούτσια και η πατούνα (το αμόνι του τσαγκάρη) και το τρίποδο. Τα παπούτσια την παλιά εποχή ήταν χειροποίητα και όταν δεν υπήρχαν ακόμη οι μηχανές και οι κόλλες ήταν ραφτά και καρφωτά. Για να κατασκευάσει ένας τσαγκάρης παπούτσια έπρεπε να αγοράσει δέρμα. Τα δέρματα ήταν δυο λογιών, τα ψιλά που τα χρησιμοποιούσε για το πάνω μέρος του παπουτσιού και τα χοντρά με τα οποία έφτιαχνε το κάτω μέρος δηλαδή τις σόλες. Οι τσαγκάρηδες έβαζαν τακούνια, σόλες και μπάλωναν με τον κερωμένο σπάγκο τα τρυπημένα παπούτσια. Για τα καινούργια παπούτσια έπαιρναν μέτρα τον πελάτη, ο οποίος πατούσε σε χοντρό χαρτί και με ένα μολύβι ο τσαγκάρης τον έπαιρνε τη στάμπα δηλαδή το αποτύπωμα του πέλματος, το μάκρος, τα δάχτυλα, το πασάγιο και το κουτουπιέ! Τέλος οι τσαγκάρηδες δε δούλευαν τη Δευτέρα, ήταν "Τσαγκαροδευτέρα". Η φράση αυτή στηρίζεται στη συνήθεια που είχαν παλιά οι τσαγκάρηδες και ιδίως οι μπαλωματήδες αυτοί που έκαναν μόνο επιδιόρθωση των παπουτσιών και ήταν υπαίθριοι, οι οποίοι με ένα μεγάλο σάκο γύριζαν στις γειτονιές για να μαζέψουν τα παπούτσια. Παρατηρήθηκε ότι ποτέ δεν περνούσαν τη Δευτέρα, ούτε και το μαγαζί τους άνοιγαν.